Είναι χτισμένη γύρω από μικρό πρωτοβυζαντινό φρούριο του 4ου π.Χ. αιώνα. Οι πρώτοι κάτοικοί της κατέφυγαν εδώ μετά την καταστροφή της Μοσυνούπολης (14ος αιώνας) και της έδωσαν την ονομασία Κουμουτζηνά ή Κομοτηνά.

Είναι έδρα της Περιφέρειας Αν.Μακεδονίας και Θράκης του Ν.Ροδόπης και του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου.

Κατοικήθηκε από Έλληνες, Μουσουλμάνους, Αρμένιους, Εβραίους και Αθίγγανους και παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία στην οικιστική της εικόνα. Στενοσόκακα με παλιά σπίτια και μουσουλμανικά τζαμιά, παλιές και σύγχρονες εκκλησίες, φαρδιοί δρόμοι με επιβλητικές οικοδομές συνυπάρχουν σε αρμονικό σύνολο. Αξιοθέατο αποτελεί η οδός Ερμού και οι γύρω δρόμοι με τα παλιά μαγαζάκια, το τζαμί, το ρολόι, η παλιά εκκλησία της Παναγίας με το ξυλόγλυπτο τέμπλο, το νεοκλασικό κτίριο της Τσανάκλειου Σχολής, που στεγάζει σήμερα την πρυτανεία του Πανεπιστημίου. Το αρχαιολογικό Μουσείο εκθέτει ό,τι καλύτερο βρέθηκε από τις αρχαιολογικές ανασκαφές σε ολόκληρη τη Θράκη και ανάμεσα τους την ολόχρυση προτομή Ρωμαίου αυτοκράτορα που βρέθηκε στο Διδυμότειχο. Στο εκκλησιαστικό εκτίθενται παλιές εικόνες, λειτουργικά βιβλία και ιερά σκεύη.

Το Λαογραφικό Μουσείο στεγάζεται σε παραδοσιακό αρχοντικό κι εκθέτει φορεσιές, κοσμήματα, κεντήματα, γεωργικά εργαλεία και εκκλησιαστικά σκεύη καθώς και έγγραφα, φωτογραφίες και βιβλία για την ιστορία της Θράκης.

Το μεγάλο πάρκο δίνει στον επισκέπτη την ευκαιρία για ξεκούραση ενώ το Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο Κομοτηνής προσφέρει σε όλη τη Θράκη την ανάλογη θεατρική παιδεία και ψυχαγωγία.

Από το Διοικητήριο της Κομοτηνής ξεκινά ο δρόμος που ανηφορίζει προς τη Ροδόπη, διασχίζει το περιαστικό δάσος με τις εγκαταστάσεις δασικής αναψυχής, περνά από το Βυζαντινό Φρούριο της Νυμφαίας με την υπέροχη θέα και καταλήγει στο ομώνυμο οχυρό.

Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει την Άνοιξη, την εποχή της ανθοφορίας, η επίσκεψη στα κερασοχώρια στους πρόποδες της Ροδόπης. Κοντά σ’ ένα από αυτά, τα Σύμβολα, σώζεται εντυπωσιακός μακεδονικός τάφος. Ανατολικά της Κομοτηνής στο χωριό Γρατινή σώζεται το βυζαντινό φρούριο της Γρατιανούς, σημαντικό κέντρο της Θράκης τον 14ο αιώνα.